|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| |
Terenoznawstwo:
1. ORIENTOWANIE SIĘ W TERENIE BEZ MAPY
Rodzaje i ocena terenu.
Znacie dobrze swoją okolicę i poruszacie się po niej bez obawy zabłądzenia. Ale każdemu turyście podczas wycieczek i wędrówek potrzebna jest także umiejętność poruszania się w obcym terenie. Obserwacja zjawisk przyrody , wyrabianie spostrzegawczości oraz zasób podstawowych wiadomości z zakresu terenoznawstwa ułatwią wam orientowanie się w nieznanej okolicy.
Często mówimy o wyruszaniu w teren , wędrówkach w terenie itp. Co to właściwie jest teren?
Teren to dowolna część powierzchni Ziemi razem z jej rzeźbą i pokryciem. Podstawowymi formami rzeźby terenu są: góra , dolina , kotlina , grzbiet , taras , siodło. Wszystko , co znajduje się na powierzchni Ziemi , a więc lasy , zabudowania , drogi , wody itp. , określa się terminem – przedmioty terenowe. Stanowią one pokrycie danego terenu. W zależności od ukształtowania rzeźby terenu rozróżniamy teren: równinny , falisty , górski i wysokogórski.
Teren równinny ( np. Mazowsze ) jest płaski lub prawie płaski z nieznacznymi wzniesieniami o bardzo łagodnych spadach.
Teren falisty ( np. Wyżyna Lubelska ) poprzecinany jest szerokimi dolinami , wzniesienia mają łagodne spady.
Teren pagórkowaty ( np. Pojezierze Pomorskie ) jest zróżnicowany pod względem form rzeźby terenu. Występują tu strome spady.
Teren górski ( np. Karkonosze ) charakteryzuje się dużymi różnicami wysokości (do kilkuset metrów na 1 km). Wyniosłości ponad poziom morza dochodzą do 2000 m.
Teren wysokogórski ( np. Tatry , Alpy ) – różnice wysokości wahają się od 800 do 1000 m na 1 km , występują tu urwiska skalne , strome grzbiety górskie i głębokie doliny. Wyniosłości ponad poziom morza przekraczają 2000 m.
Oceniając dany teren , bierzemy pod uwagę jego rzeźbę , pokrycie , rodzaj gleby , a także:
· Urozmaicenie terenu pod względem zabytków historycznych i zabytków przyrody , ciekawych obiektów
( np. fabryki , kombinaty ) i naturalnego bogactwa przyrody.
· Dostępność terenu dla turysty
Umiejętność oceny terenu jest nieodzowna w planowaniu wycieczek
turystycznych , w wyborze miejsca na biwak czy ognisko.
Określanie stron świata według słońca
Jesteśmy w nieznanej okolicy. Przed nami las obiecujący przygodę , niespodziankę , może nawet ryzyko i niebezpieczeństwo. Wyobraźnia nasuwa barwne , zapamiętane z książek obrazy: Indianin bezszelestnie przemykający wśród traw , w dolinie rzeki sznur wigwamów i strzelające w niebo iskry ogniska. Wiemy z książek przygodowych , jak Indianie orientowali się w pierwotnej puszczy , w terenie pełnym jezior i rzek. Ta umiejętność wynikała przede wszystkim z bliskiego obcowania z przyrodą.
Każdemu z nas może zdarzyć się , że zabłądzi w lesie , odłączy się od wycieczki lub wędrując samotnie , zmyli kierunek marszu. Żeby zorientować się w nieznanym terenie , trzeba umieć ustalić , w jakim miejscu się znajdujemy i jaki należy przyjąć kierunek marszu do zamierzonego celu. Podstawową czynnością w takiej sytuacji jest określenie stron świata. Najpierw należy wyznaczyć kierunek północny , a wtedy pozostałe kierunki określimy już bez trudu.
Jednym z najprostszych sposobów wyznaczania stron świata jest orientowanie się według słońca. Kierunki: północ , południe , wschód i zachód określamy według poniższej zasady.
Jeśli dzień jest słoneczny , stajemy w południe tyłem do Słońca. Cień naszej sylwetki wskaże północ. Po prawej stronie będziemy mieli kierunek wschodni , po lewej – zachodni , a z tyłu – południowy. Strony świata oznacza się skrótami:
północ – N , południe – S , wschód – E , zachód – W.
Kierunek północ-południe można określić z większą dokładnością za pomocą Słońca i zegarka. W tym celu należy położyć zegarek poziomo , a następnie obracając nim ustawić małą (godzinową) wskazówkę w kierunku Słońca. Dokładność ustawienia sprawdza się umieszczając pionowo w środku tarczy zegarka słomkę lub patyczek. Cień powinien być przedłużeniem małej wskazówki. Kąt powstały między tą wskazówką a cyframi oznaczającymi godzinę 12 na tarczy zegarka należy podzielić na połowę. Linia podziału wskaże położenie Słońca o godzinie 12 , a więc kierunek południowy. Przedłużenie tej linii przez środek tarczy wskaże kierunek północny.
Wyjaśnienie tego sposobu jest proste. Czas obrotu Ziemi dookoła własnej osi trwa 24 godziny. Natomiast obrót małej wskazówki dookoła tarczy zegarka trwa 12 godzin. Szybkość obrotu małej wskazówki jest zatem dwa razy większa od szybkości obrotu Ziemi , czyli w ciągu tego samego czasu mała wskazówka zakreśla kąt dwa razy większy niż punkt na powierzchni Ziemi. Dzieląc na połowę kąt zawarty między małą wskazówką a kierunkiem na godzinę 12 , wyznaczamy na tarczy zegarka kąt , który zakreśli punkt położony na powierzchni Ziemi. Należy przy tym pamiętać , że przed południem dzieli się kąt między małą wskazówką a kierunkiem na godzinę 12 a małą wskazówką , czyli przed południem linia północ – południe będzie przechodziła z lewej strony prostej wyznaczającej kierunek na godzinę 12 , a po południu z prawej.
Określanie kierunku północnego według Gwiazdy Polarnej.
W nocy kierunek północny można określić według położenia Gwiazdy Polarnej , znajdującej się na przedłużeniu osi obrotu Ziemi. Już starożytni żeglarze przyjęli , że gwiazda ta jest „nieruchoma”. Późniejsze obserwacje nieba pozwoliły stwierdzić , że znajduję się ona nad biegunem północnym Ziemi i wskazuje kierunek północny. Gwiazda Polarna znajduje się w gwiazdozbiorze Małej Niedźwiedzicy , nazywanym także Małym Wozem. Szukanie jej trzeba rozpocząć od znalezienia siedmiu jasnych , szeroko rozstawionych gwiazd gwiazdozbioru Wielkiej Niedźwiedzicy (Wielkiego Wozu). Następnie przez dwie skrajne gwiazdy , czyli dwa „tylne koła” Wielkiego Wozu , należy przeprowadzić w wyobraźni linię prostą i na niej odłożyć odcinek pięciokrotnie większy od odległości między tymi gwiazdami. Na końcu tego odcinka znajdziemy Gwiazdę Polarną , która jest pierwszą gwiazdą w „dyszlu” Małego Wozu. Sposób ten pozwala określić kierunek północny. Jest to sposób precyzyjny i dokładny , mimo że wnioski wyciągamy z obserwacji na oko.
Określanie stron świata za pomocą przedmiotów terenowych.
Uważna i systematyczna obserwacja zjawisk przyrody jest szczególnie pomocna przy określaniu stron świata na podstawie cech przedmiotów terenowych. Na ukształtowanie się charakterystycznych cech tych przedmiotów istotny wpływ wywiera Słońce. Ciepło słoneczne powoduje lepszą i szybszą wegetację roślin od strony południowej.
Zazwyczaj więc korony drzew rosnących samotnie są bardziej rozwinięte od południa. Kora tych drzew bywa od strony północnej grubsza , niekiedy porośnięta mchem. Jeśli mech rośnie na całym pniu drzewa , to po stronie zacienionej (północnej) zawsze jest go więcej. Nie można ograniczyć się jednak do powierzchniowych i jednostkowych obserwacji. Na ukształtowanie się korony drzewa istotny wpływ może mieć także kierunek wiatrów , np. przy intensywnych wiatrach zachodnich korony drzew odchylają się w kierunku wschodnim.
Oto inne przykłady:
· Ścięte pnie oddzielnie rosnących drzew mają słoje roczne bardziej zagęszczone od strony północnej.
· Pospolity słonecznik tak bardzo lubi światło , że stale zwraca swą tarczę ku Słońcu , nawet wtedy , gdy jest ono przysłonięte chmurami. Do orientacji w terenie bardzo przydatna może być informacja , że słonecznik nigdy nie zwraca się tarczą w kierunku północy.
· Kora drzew od strony północnej jest grubsza
· Na samotnych drzewach mech obrasta korę od strony północnej
· Gałęzie drzew są rzadsze od strony północnej , a bardziej rozwinięte od strony południowej
· Od strony północnej na pniu wysokiej sosny ciągnie się pas wilgoci
· Od strony północnej kora brzozy bywa ciemniejsza
· Mrówki budują swoje mrowiska na ogół na południe od najbliższych drzew. Południowa strona mrowisk jest mniej spadzista niż północna.
· Mchy i porosty rozwijają się na zacienionych obszarach. Dlatego duże kamienie i skały są porośnięte mchem od strony północnej , natomiast strona południowa jest szorstka i popękana.
· Podczas lata z pni sosen i jodeł wydziela się żywica , która na południowej stronie pni gromadzi się w większej ilości.
· Wiosną obserwacja traw pozwala wyciągnąć wniosek , że od strony bardziej oświetlonej i nagrzanej przez Słońce trawa jest o wiele bardziej bujniejsza niż po stronie południowej.
· Kępy traw rosnące pod drzewami są w pierwszej połowie lata wyższe i lepiej rozwinięte od strony południowej , a w drugiej połowie lata szybciej żółkną
· Owoce szybciej dojrzewają / są bardziej czerwieńsze / od strony południowej.
· W zimie orientacja w terenie i wytyczenie kierunków stron świata ułatwia obserwacja śniegu. Wędrując po górach zauważymy , że śnieg szybciej topnieje na południowych zboczach. Te same obserwacje poczynić możemy w jarach , wąwozach i parowach. Korzenie drzew i pnie są wolne od śniegu wcześniej po stronie południowej.
Marsz w terenie bez kompasu i mapy.
Po wyznaczeniu kierunków stron świata należy określić swoje miejsce w terenie i ustalić własne położenie w stosunku do otaczających przedmiotów terenowych. Jeżeli mamy maszerować w kierunku północno-wschodnim , staramy się np. zapamiętać , że w kierunku północnym , w odległości ok. 400 m widać zabudowania wsi , natomiast w kierunku wschodnim widać komin mleczarni. Trasa marszu będzie więc przebiegała między zabudowaniami wsi i mleczarnią.
Po obraniu kierunku marszu należy znaleźć na osi marszu charakterystyczny punkt. Punktem orientacyjnym i zarazem charakterystycznym może być: samotne drzewo , skraj lasu , kępa drzew , wieża kościelna , komin fabryczny itp. Należy bacznie obserwować ukształtowanie , rzeźbę terenu oraz jego pokrycie. Wszelkie charakterystyczne formy ukształtowania rzeźby oraz przedmioty terenowe będą pomocne w ustaleniu dalszej trasy marszu oraz określeniu własnego miejsca w terenie.
Jeżeli pokonujemy długą trasę , musimy kilkakrotnie sprawdzić kierunek marszu , za każdym razem określając strony świata.
Inaczej będzie wyglądał marsz przez las. W leśnym gąszczu trudno odnaleźć punkty charakterystyczne , które pomogą w utrzymaniu prawidłowego kierunku. Marsz przez las , zwłaszcza w nie sprzyjających warunkach atmosferycznych (mgła , bezksiężycowa noc) , jest bardzo trudny. Nie można wtedy wpadać w panikę. Jeżeli brak punktów orientacyjnych nie pozwala na określenie stron świata , należy obrać jeden kierunek marszu i posuwać się zgodnie z nim. Daje to największe szanse dojścia do skraju lasu lub znalezienia drogi , która doprowadzi do osiedli ludzkich. Zboczenie z obranej trasy marszu powoduje krążenie po lesie i całkowitą utratę orientacji. Trzeba zwracać uwagę na drogi leśne , przecinki , pasy przeciwpożarowe , a także na przepływające potoki i rzeczki , które mogą pomóc w utrzymaniu wybranego kierunku marszu i zwiększają szanse natrafienia na ścieżkę lub drogę.
Kompas i busola.
Trudno wyobrazić sobie współczesnego turystę , który wyrusza w teren bez kompasu lub busoli. W trudnych , nie sprzyjających warunkach , niezależnie od pogody można wyznaczyć strony świata precyzyjnie i dokładnie tylko za pomocą kompasu lub busoli. Są to przyrządy , które każdy z was powinien mieć w swym wycieczkowym ekwipunku. Kompas to jeden z najstarszych przyrządów służących człowiekowi do odnajdywania stron świata niezależnie od warunków atmosferycznych. Kompas jest to okrągłe pudełko z podziałką w stopniach na obwodzie , zawierające ruchomą , zawieszoną na ostrzu igłę magnetyczną. Jeżeli na pudełku kompasu umieścimy urządzenie do celowania – powstanie wtedy busola. Urządzeniem takim może być ruchomy pierścień z muszką i szczerbinką. Busola jest to , plastikowe pudełko w którym znajduje się igła magnetyczna wraz z podziałką stopniową , muszką , szczerbinką , lusterkiem , podziałką liniową , sznurkiem. W niektórych busolach turystycznych i sportowych igła magnetyczna zanurzona jest w specjalnym płynie , który nie powoduje szybkiego rozmagnesowywania się igły magnetycznej. Aby można było posługiwać się busolą w nocy , północny koniec igły magnetycznej , przyrządy celownicze (wskaźniki muszki i szczerbinki) oraz podstawowe kierunki na podziałce odpowiadające stronom świata pokryte są nafosforyzowaną masą , która świeci w ciemności.
Aby określić strony świata za pomocą busoli , trzeba zwolnić igłę magnetyczną , ułożyć busolę poziomo i zaczekać , aż północny koniec igły znieruchomieje. Ustalenie kierunku północnego pozwoli na określenie wschodu , zachodu i południa.
Posługując się busolą należy pamiętać , że:
· Przed pracą w nocy trzeba przez kilka minut naświetlić busolę w promieniach światła elektrycznego (latarka) , aby nafosforyzowane części świeciły w ciemności
· W czasie posługiwania się busolą powinna być zachowana właściwa odległość od przedmiotów metalowych i konstrukcji żelaznych , aby nie wpływały one na pracę igły magnetycznej: np. guziki metalowe wywołują odchylenie czułej igły magnetycznej z odległości 10 cm , szyny kolejowe – 25 m , mosty od 25 do 50 m
· Należy unikać posługiwania się busolą w pobliżu linii przewodów wysokiego napięcia i podczas burzy
2. WIADOMOŚCI O MAPIE
Co to jest mapa?
Mapą nazywamy – rysunek przedstawiający powierzchnię Ziemi na płaszczyźnie-w rzucie prostym , w siatce południków i równoleżników z uwzględnienie krzywizny Ziemi. Mapa to obraz powierzchni Ziemi w określonym zmniejszeniu.
Przystępując do czytania jej musimy przede wszystkim zapoznać się ze skalą. Skala mapy przedstawia stosunek odległości na mapie do rzeczywistej odległości w terenie. Skala liczbowa może być wyrażona w postaci ilorazu liczb , np. 1:100000 , co oznacza , że każda dowolna odległość na mapie jest 100 000 razy mniejsza niż w terenie. Dokładniejszy obraz terenu dają mapy w większej skali , ponieważ wielkość skali rzutuje na liczbę umieszczonych na mapie szczegółów i dokładność wymiarów.
Podziałka liniowa jest graficznym przedstawieniem skali i służy do szybkiego dokonywania pomiaru odległości na mapie. Jest to odcinek odpowiednio podzielony i opisany , na którym przedstawiony jest stosunek odległości na mapie i w terenie. Jest to stała jednostka porównawcza przy mierzeniu odległości na mapie.
Rodzaje map.
Rozróżniamy wiele rodzajów map , oto niektóre z nich:
· Mapa topograficzna ( szczegółowe ) zawierają szczegółowy obraz terenu – zaznacza się na nich osiedla , linie komunikacyjne , wody , lasy , rzeźbę terenu , jak również punkty charakterystyczne: kościoły , zabudowania , punkty trygonometryczne (punkty o dokładnie określonej wysokości bezwzględnej zaznaczone w terenie kamieniem , nad którym zbudowana jest drewniana wieża) i punkty topograficzne (charakterystyczne , łatwe do odnalezienia punkty o określonej wysokości , np. szczyt wzgórza , skrzyżowanie dróg) mosty , wiatraki , słupy kilometrowe , krzyże itp. , czyli to wszystko , co może być wykorzystane w działalności gospodarczej , dla potrzeb wojska itp. Dodatkowym elementem , który odróżnia mapy topograficzne od map ogólnogeograficznych, jest siatka kilometrowa.
· Mapa historyczna
· Mapa fizyczna
· Mapa geograficzna
· Mapa samochodowa
· Mapa turystyczna
· Mapa przeglądowa
· Mapa turystyczno-krajoznawcza
· Mapy tematyczne
Znaki topograficzne.
Jak już wyżej podano , przedmioty terenowe przedstawione są na mapie za pomocą znaków topograficznych. Każdy przedmiot terenowy ma swój symbol – znak umowny. Znaki topograficzne przedstawiają rozmieszczenie przedmiotów terenowych , informują o liczbie i jakości przedstawianych przedmiotów. Cechą charakterystyczną ich graficznego rysunku jest prostota , komunikatywność oraz podobieństwo do rzeczywistego przedmiotu.
Znaki topograficzne dzielą się na następujące grupy:
· Znaki punktowe
· Znaki liniowe
· Znaki konturowe
· Znaki objaśniające.
Znaki punktowe są symbolami przedmiotów terenowych , których nie można przedstawić w skali mapy. Do tej grupy należą znaki symbolizujące pojedyncze zabudowania , samotnie stojące drzewa , wieże , wiatraki itp. Rysunek znaku punktowego odpowiada rzeczywistemu przedmiotowi , natomiast ścisłe położenie przedmiotu określa punkt główny tego znaku , umieszczony:
· W znakach o kształcie symetrycznym ( kółko , kwadrat , prostokąt , trójkąt ) – w środku znaku
· W znakach o kształcie figury z szeroką podstawą ( pomnik , pojedynczy głaz , wiatrak murowany itp. ) – w środku podstawy
· W znakach mających w podstawie kąt prosty ( pojedyncze drzewo , wiatrak drewniany , słup kilometrowy itp. ) – na wierzchołku kąta prostego
· W znaku będącym połączeniem kilku figur ( np. zakład przemysłowy z kominem , kaplica ) – w środku dolnej figury.
Punkty główne służą do dokładnego oznaczenia miejsca położenia przedmiotu terenowego. Znaki punktowe nie określają wielkości przedstawianego przedmiotu ani powierzchni , którą zajmują.
Znaki liniowe określają przedmioty terenowe , przedstawione na arkuszu mapy za pomocą linii (np. drogi , parkany , nasypy , granice itp.). Również i te znaki nie odpowiadają rzeczywistej wielkości przedmiotów terenowych. W celu zachowania dokładności w oznaczeniu położenia tych przedmiotów na mapie oś znaku odpowiada rzeczywistemu położeniu przedmiotu w terenie.
Znaki konturowe są to symbole przedmiotów terenowych , które można przedstawić w skali mapy. Ich cechą charakterystyczną jest to , że oddają swym kształtem kontury danego przedmiotu. Za pomocą znaków konturowych przedstawić można np. las , łąkę , staw.
Znaki objaśniające określają charakter i właściwości przedmiotów terenowych. Znakami objaśniającymi są wszelkiego rodzaju napisy i znaki graficzne: strzałki , kreski itp. Strzałka na rzece wskazuje kierunek prądu , znak drzewa liściastego lub iglastego wskazuje przeważający gatunek drzew w lesie.
Oprócz znaków umownych stosuje się na mapie napisy w postaci pełnych nazw lub skrótów oraz dane liczbowe objaśniające przedmioty terenowe. Pełnym brzmieniem pisze się nazwy osiedli , rzek , gór , dolin itp. Skróty , podobnie jak znaki umowne , są jednolite dla wszystkich map topograficznych. Każda mapa zawiera różnorodne napisy wykonane odpowiednią wielkością liter , krojem i rodzajem pisma.
Stosuje się różny sposób oznaczania nazw. Nazwy miejscowości drukuje się zazwyczaj literami prostymi , tym większymi , im większa jest dana miejscowość. Natomiast przy oznaczaniu skrótów objaśniających , nazw gór , lasów , itp. Stosuje się pismo pochyłe.
W przypadku skupienia znaków stosuje się jednolite skróty objaśniające. Na mapie podaje się wówczas jeden lub kilka skrótów dla całej grupy znaków.
Objaśnienia cyfrowe podają wielkości uzupełniając treść mapy o dodatkowe informacje dotyczące przedmiotów terenowych. Są to dane o liczbie zagród w osiedlach , o wysokości charakterystycznych punktów terenu , głębokości brodów , bagien , długości i szerokości mostów itp.
Mapy drukuje się w kolorach , które są również symbolami. Kolory stosowane na mapach topograficznych , podobnie jak i znaki umowne , są ujednolicone i odpowiadają w przybliżeniu naturalnym kolorom przedmiotów. Osiedla przedstawione są na mapach topograficznych w formie dużych skupisk budynków.
Obok każdego osiedla umieszczona jest jego nazwa , a pod nią: liczba zagród w osiedlach wiejskich , a w miastach – liczba budynków. Krój i wielkość czcionki , którą jest napisana nazwa , określają znaczenie administracyjne osiedla.
Sieć linii kolejowych i sieć dróg przedstawiona jest na mapach topograficznych bardzo dokładnie. Przy wszystkich drogach zaznaczone są nasypy i wykopy , mosty , groble , słupy kilometrowe , drogowskazy. Przy autostradach , szosach i drogach opisana jest szerokość i podany rodzaj nawierzchni. Na przykład symbol 8/12/A oznacza: 8 – szerokość nawierzchni , 12 – szerokość drogi wraz z poboczem (od rowu do rowu) , A – rodzaj nawierzchni ( asfalt ).
Oznaczenia cyfrowe przy mostach , zapisane na mapie w formie ułamka , określają długość i szerokość mostu w metrach oraz nośność w tonach.
Każdy rodzaj terenu , np. lasy , łąki , pola uprawne , nieużytki , bagna ma swój symbol. Czarnymi kropkami np. oznaczone są mielizny i strefy płycizn przybrzeżnych odsłanianych przez wodę.
Zieloną plamą oznacza się obszary porośnięte drzewami o wysokości ponad 4 m. Głębokość bagien opisana jest na mapie w metrach obok pionowej strzałki , wskazującej miejsce pomiaru.
Intensywność koloru , skala barw stosowana na mapie mogą dać nam przybliżone wiadomości o szerokości i głębokości mórz , rzek i jezior. Mapę trzeba czytać bardzo uważnie! Podane przykłady ukazują , jak wiele informacji zawiera mapa. Dlatego przy jej czytaniu musimy zwracać uwagę na każdy znak graficzny.
3. SPOSOBY PRZEDSTAWIANIA RZEŹBY
TERENU NA MAPIE
Treść mapy odczytana dokładnie i uważnie daje pełny obraz terenu. Znajomość znaków umownych umożliwia szybkie i bezbłędne rozpoznanie przedmiotu terenowego. Zapoznając się z mapą należy pamiętać , że poszczególne przedmioty terenowe wiążą się ściśle z innymi elementami treści: ukształtowaniem terenu , szatą roślinną itp.
Ponieważ jednym z zasadniczych elementów charakteryzujących teren jest jego rzeźba , musimy zapoznać się ze sposobami przedstawiania rzeźby terenu na mapie.
Podstawowe formy rzeźby terenu.
W terenie spotykamy góry o łagodnych zboczach i płaskich szczytach. Noszą one w terenoznawstwie nazwę wzniesień. Rozległe wzniesienia o płaskich wierzchołkach nazywa się płaskowzgórzami. Pagórki to wzniesienia o wysokościach nie przekraczających 100 m. Szczyt to najwyższa część góry , pagórka czy wzniesienia. Części środkowe nachylone do poziomu to zbocza lub , inaczej , stoki , a przejście do otaczającego terenu w terenoznawstwie nazywa się stopami góry. Podnóżem góry nazywamy teren ją otaczający.
W zależności od kształtu szczyty górskie dzielimy na: kopulaste (kopa) , stożkowe (stożek) i płaskie (płaskowzgórze). Spotykamy także w terenie szczyty ostro zakończone (spiczaste).
W zależności od kąta spadu dzielimy zbocza górskie na: łagodne-do 10 stopni , spadziste-od 10 do 25 stopni , strome-od 25 do 45 stopni , urwiste-ponad 45 stopni.
W zależności od kąta nachylenia rozróżniamy zbocza: jednostajne , wypukłe , wklęsłe i tarasowate.
Poza tym spotykamy w terenie inne formy rzeźby: grzbiet , taras , dolinę , kotlinę , siodło.
Oto jak określa się i definiuje podstawowe wypukłe formy ukształtowania terenu: · Grzbiet to wydłużona wypukłość terenu , opadającego w dwu kierunkach
· Taras przypomina swym kształtem schody , jest to płaski , prawie poziomy próg na zboczu doliny lub rzeki
Obok form wypukłych występują w terenie także formy wklęsłe:
· Dolina – wydłużona , wklęsła forma powierzchni ziemi , wyżłobiona przez rzekę
· Kotlina – podłużne , bezodpływowe zagłębienie o łagodnych stokach , otoczone ze wszystkich stron wzniesieniami
· Siodło – obniżenie między dwoma wzniesieniami stanowiące przejście między nimi. W górach siodło łączy dwa grzbiety i nazywa się przełęczą.
Do podrzędnych form wklęsłych należą:
· Jary – wąskie , długie doliny o płaskim , szerokim dnie i stromych , wysokich stokach
· Wąwozy – podłużne zagłębienia o wąskim dnie i stromych stokach
· Parowy – niewielkie , podłużne zagłębienia przecinające stok wzniesienia
· Doły i leje – niewielkie , bezodpływowe zagłębienia
Podstawą rozpoznawania form rzeźby terenu są charakterystyczne linie
(tzw. Poziomice) , zwane liniami szkieletowymi. O przebiegu ich w terenie
decydują punkty najwyżej i najniżej położone.
Punkty położone najwyżej rzutują na przebieg linii grzbietowych.
Linia grzbietowa łączy ze sobą punkty najwyżej położone i tworzy jednocześnie linię działy spływających wód.
Punkty najniżej położone w terenie określają przebieg tzw. Linii ściekowych.
Linia ściekowa łączy więc punkty najniżej położone w terenie , wzdłuż niej spływają wody z okolicznych stoków.
Linie szkieletowe (poziomice) nie mają jednostajnego przebiegu i załamują się.
Punkty załamania linii szkieletowych to charakterystyczne punkty w
ukształtowaniu rzeźby danego terenu. Zwykle są one opisane liczbami , które oznaczają ich wysokość ponad poziom morza.
Najważniejszymi punktami charakterystycznymi są: najwyższy punkt na szczycie góry (wierzchołek) , najniższy punkt doliny oraz punkt na siodle.
Określenie przebiegu linii szkieletowych w terenie jest istotne przy planowaniu obozowisk , biwaków i tras wędrówek.
Umieszczenie obozowiska w linii ściekowej może narazić je na zalanie wodą opadową.
Przedstawianie rzeźby terenu na mapie.
Najczęściej przedstawia się na mapie rzeźbę terenu za pomocą: warstwic , kresek , cieniowania , skali barw.
Każdy z wymienionych sposobów ma swoje zalety i wady. Wybór metody uzależniony jest od rodzaju map i ich przeznaczenia. W niektórych typach map stosuje się dwie metody łącznie. Rzeźbę terenu przedstawia się za pomocą warstwic i kresek na niektórych mapach topograficznych. Najszersze zastosowanie w praktyce ma metoda warstwicowa.
Ciemne kolory niebieskie , zmieniające się aż do bieli , pokazują morskie głębie aż do płycizn. Intensywna zieleń przedstawia depresję , tj. tereny położone poniżej poziomu morza. Zmiana skali barw aż do koloru jasnożółtego odpowiada terenom położonym od 0 do 200 m nad poziomem morza. Kolorom od jasnożółtego do ciemnego brązu odpowiadają wyżyny i pasma górskie. Barwne płaszczyzny zawierające jeden kolor ograniczone są warstwicami w pewnym przedziale , np. jasna zieleń od 100 do 200 m n.p.m.
Na wszystkich nowych mapach topograficznych rzeźba terenu jest przedstawiona za pomocą warstwic , to jest linii łączących punkty leżące na tej samej wysokości. Sposób ten pozwala na dokładne określenie rozmiarów form terenu , ustalenie wysokości punktów oraz obliczenie kątów spadu.
Warstwice są to linie krzywe , zamknięte , łączące punkty położone na tej samej wysokości w stosunku do poziomu przyjętego za podstawę.
Wysokość punktów mierzona od poziomu morza nazywa się wysokością bezwzględną lub wyniosłością.
Na mapach napisy przy warstwicach , punktach trygonometrycznych i topograficznych podają wartość wysokości bezwzględnej w metrach.
Wysokość warstwowa i rodzaje warstwic.
Wysokość warstwowa – pionowa odległość między dwiema sąsiednimi warstwicami – jest ustalona dla każdej skali mapy i podana w objaśnieniach pod dolną jej ramką. Wysokość warstwowa zależna jest od dokładności , z jaką należy przedstawić rzeźbę terenu , od skali mapy i ukształtowania terenu. Odległość między warstwicami przedstawiającymi teren płaski jest dużo większa niż w przypadku prezentowania okolicy górzystej.
Wysokość warstwowa na polskich mapach topograficznych w skali 1:100 000 równa się 20 m , na mapach w skali 1:50 000 – 10 m , na mapach w skali 1:25 000 – 5 m.
Przedstawione na mapach topograficznych warstwice mają różny wygląd graficzny.
Warstwice zasadnicze , które biegną co 5 , 10 czy 20 m , rysowane są zawsze cienką albo pogrubioną linią ciągłą. Charakter terenu często wymaga przeprowadzenia warstwic gęściej. Warstwice poprowadzone w połowie wysokości , między dwiema sąsiednimi warstwicami zasadniczymi nazywane są pomocniczymi (połówkowymi) i rysowane są długimi przerywanymi kreskami. Warstwice prowadzone w jednej czwartej wysokości , zwane warstwicami uzupełniającymi , rysowane są krótką linią przerwaną. Między dwiema warstwicami zasadniczymi znajduje się jedna warstwica połówkowa i dwie uzupełniające. Aby łatwiej odczytać wysokość warstwic , każda z nich jest opisana cyframi na linii warstwicowej.
Znając zasady powstawania warstwic możemy określić kierunki spadu i kształt form rzeźby terenu. Kierunki spadu ustalamy za pomocą zaznaczonych na mapie przedmiotów terenowych , które spełniają tu rolę orientacyjną i pomocniczą , kresek spadu (kreska spadu , albo wskaźnik spadu , jest narysowana na mapach topograficznych prostopadle do warstwic w kierunku spadu terenu) na warstwicach oraz warstwic opisanych cyframi , oznaczającymi wyniosłość warstwicy.
Punkty bardzo dokładnie określające wysokość bezwzględną oznaczone są na mapie małym trójkącikiem Są to tzw. punkty trygonometryczne.
Pozostałe – tzw. punkty topograficzne – oznaczone są kropką lub kółkiem. Są one łatwe do odszukania w terenie i mogą być punktami orientacyjnymi oraz stanowiskami obserwacyjnymi. Punktami topograficznymi oznaczone są równocześnie charakterystyczne szczegóły sytuacyjne , jak skrzyżowania dróg , ważniejsze mosty itp.
4. Z MAPĄ W TERENIE
Określenia wysokości warstwowej , kierunków spadu oraz wysokości punktów w terenie można dokonać nie wychodząc z pomieszczenia. Znamy już znaki topograficzne , wiemy , w jaki sposób przedstawiana jest rzeźba terenu na mapie. Wiadomości o skalach map , podziale mapy na arkusze – to elementy wiedzy podstawowej , koniecznej do przyswojenia , aby można było wyruszyć z mapą w teren i w umiejętny sposób z niej korzystać.
W trudnych sytuacjach terenowych mapa może ulec zniszczeniu. Aby temu zapobiec , należy przede wszystkim złożyć ją tak , aby interesujący nas wycinek terenu znalazł się na jednej części arkusza i mógł zmieścić się w szkicowniku. Przed deszczem zabezpieczamy mapę przeźroczystą folią tzw. Koszulką. Jeżeli mapa zmoknie , to w czasie wysuszania papier skurczy się , nie będziemy mogli wówczas wykonać dokładnych pomiarów.
Prawidłowe posługiwanie się mapą wymaga wykonania następujących czynności:
· Zorientowania mapy
· Określenia na mapie miejsca , w którym się znajdujemy
· Porównaniu mapy z terenem
· Określenia kierunku drogi , którą należy się posługiwać
Orientowanie mapy.
Mapa jest wtedy zorientowana , gdy wszystkie kierunki na niej są równoległe do odpowiadających im kierunków w terenie. Mapę możemy zorientować za pomocą kompasu lub busoli (orientowanie magnetyczne) albo linii i przedmiotów terenowych (orientowanie geometryczne). Aby zorientować mapę według busoli , ustawiamy przyrząd na mapie tak , aby linia kierunkowa północ-południe wyznaczona przez igłę magnetyczną pokrywała się z wschodnią lub zachodnią ramką mapy. Kierunek północny ( N ) na tarczy busoli musi być skierowany w stronę górnej ramki. Następnie mapę wraz z busolą obracamy dookoła w taki sposób , aby północny koniec igły magnetycznej wskazywał na tarczy busoli „0”.
Poza tym można dokładnie zorientować mapę sposobem geometrycznym , bez pomocy busoli , według linii i przedmiotów terenowych. Najbardziej pomocne są linie proste wytyczone w terenie: odcinki dróg , rzeki , linie kolejowe , kanały itp. , lub punkty dobrze widoczne z miejsca , w którym stoimy , jeżeli jest ono zaznaczone na mapie.
Załóżmy , że znajdujemy się na prostym odcinku drogi. Wówczas należy tak ustawić mapę , aby linia drogi przedstawionej na mapie pokrywała się z kierunkiem drogi w terenie. Aby uniknąć pomyłki w wytyczaniu kierunku , należy porównać ukształtowanie form terenu i położenia przedmiotów znajdujących się po obu stronach drogi z sytuacją na mapie. Zwróćmy więc uwagę na te przedmioty terenowe , które są widoczne po obu stronach drogi , według której orientujemy mapę , np. wiatrak , komin fabryczny , wierzchołek wzgórza. Przedmioty terenowe zaznaczone na mapie powinny znajdować się w tym samym położeniu po obu stronach wytyczonej drogi.
Określenie na mapie miejsca , w którym się znajdujemy.
Miejsce , w którym się znajdujemy , możemy określić na mapie na podstawie przedmiotów terenowych i charakterystycznych punktów rzeźby terenu. Możemy to zrobić posługując się różnymi sposobami zależnymi od warunków terenowych i konkretnej sytuacji.
Według najbliższych przedmiotów terenowych.
Po zorientowaniu mapy wyszukujemy w terenie kilka dobrze widocznych charakterystycznych punktów , np. skrzyżowanie dróg , samotne drzewo , most , które powinny znajdować się na mapie. Następnie odszukujemy te punkty na mapie , na której są one zaznaczone odpowiednimi znakami topograficznymi. Po porównaniu rozmieszczenia znaków na mapie z faktycznym położeniem przedmiotów terenowych określamy na oko ich odległość od naszego stanowiska. Odmierzając lub również określając na oko w skali mapy przyjęte odległości , oznaczamy na mapie miejsce , w którym się znajdujemy.
Według rzeźby terenu.
Podobnie postępujemy , gdy określamy swoje stanowisko przyjmując jako punkty orientacyjne charakterystyczne formy rzeźby terenu. Jednak formy te są najczęściej przedstawione za pomocą warstwic i odnalezienie ich na mapie może sprawiać pewne trudności.
Przez pomiar odległości.
Maszerujemy wzdłuż kierunku oznaczonego na mapie , np. drogą , skrajem lasu , brzegiem rzeki , w stronę widocznego przedmiotu terenowego. Miejsce , w którym się znaleźliśmy , możemy określić odkładając wzdłuż osi marszu przebytą odległość. Należy wtedy dokładnie oznaczyć na mapie miejsce , od którego rozpoczęliśmy marsz. Sposób ten stosuje się w terenie pozbawionych charakterystycznych punktów orientacyjnych. W przypadku długiego marszu przebytą odległość można określić na podstawie czasu , w którym pokonaliśmy drogę.
Przez pomiar odległości od trzech najbliższych punktów w terenie.
Po zorientowaniu mapy wybieramy trzy charakterystyczne punkty położone najbliżej. Mierzymy krokami odległość do nich. Wykonane pomiary (w krokach) zamieniamy na metry. Następnie odległości w metrach przeliczamy na milimetry w skali danej mapy. Z oznaczonych punktów zakreślamy cyrklem łuki – odpowiednimi promieniami (równymi wartości dokonanych przeliczeń) w skali danej mapy. Łuki te przetną się w szukanym punkcie.
Przez celowanie i pomiar.
Po odszukaniu charakterystycznego punktu w terenie i na mapie orientujemy mapę już znanymi sposobami. Celujemy za pomocą linijki przez punkt na mapie do punktu w terenie. Mierzymy krokami odległość do danego punktu , przeliczamy ją i odmierzamy na narysowanej linii. Punkt , w którym się znajdujemy , będzie na końcu odłożonego odcinka.
Sposobem wcięć.
Metoda ta nie wymaga dokonywania pomiarów. Należy zorientować mapę i odnaleźć na niej punkt terenowy widoczny z miejsca , w którym stoimy. Następnie przykładamy linijkę i nie zmieniając położenia mapy obracamy linijką dookoła punktu , dopóki jej kierunek nie pokryje się z kierunkiem na punkt w terenie. Jeżeli marsz odbywał się wzdłuż linii zaznaczonej na mapie , to przecięcie się tej linii z kierunkiem wyznaczonym przez linijkę będzie punktem , w którym się znajdujemy.
W warunkach terenowych zachodzi ciągła konieczność porównywania mapy z terenem. Czynność ta polega na odnajdywaniu na mapie punktów oraz przedmiotów znajdujących się w terenie i odwrotnie – odnajdywaniu w terenie punktów wyznaczonych na mapie. Porównywanie takie pozwala na szybsze i dokładniejsze zbadanie terenu , określenie kierunków i odległości.
Przedmiot widoczny w terenie odnajdujemy na mapie w następujący sposób:
· Orientujemy mapę i określamy na niej nasze stanowisko w terenie
· Nie zmieniając położenia mapy , wykreślamy z miejsca , w którym się znajdujemy , kierunek na dany przedmiot , określamy odległość do niego i odkładamy ją w skali mapy
· Odnajdujemy znak umowny przedstawiający dany przedmiot
Marsz według mapy.
Marsze w terenie odbywają się w różnych warunkach atmosferycznych i o różnych porach dnia. Niekiedy konieczność zmusza nas do maszerowania nocą. Wówczas musimy dokładniej zaznajomić się z trasą marszu. Łatwiejszy jest marsz po drogach niż na przełaj. Ustalenie kierunku trasy na podstawie mapy nie przedstawia wtedy żadnych trudności.
Mapę orientujemy jednym z omówionych w tym rozdziale sposobów , następnie oznaczamy na niej miejsce , w którym się znajdujemy. Zwracamy baczną uwagę na charakterystyczne przedmioty terenowe znajdujące się po obu stronach osi marszu: skrzyżowania dróg , mosty , charakterystyczne formy rzeźby terenu itp. Szczególną uwagę powinniśmy zwrócić na zakręty , skrzyżowania i rozwidlenia dróg.
Przygotowując się do marszu w trudnych warunkach terenowych mierzymy na mapie azymuty odcinków drogi , aby w razie potrzeby można było orientować mapę za pomocą busoli.
Kierunek marszu należy sprawdzać przez porównywanie mapy z terenem. W miejscach , w których mogą powstać wątpliwości co do kierunku marszu , należy określić azymut z mapy i według niego ustalić kierunek dalszej drogi , np. wówczas gdy nie jest zaznaczone na mapie znajdujące się w terenie skrzyżowanie dróg. W lesie lub w terenie pozbawionym punktów charakterystycznych należy zapamiętać godzinę rozpoczęcia marszu i , znając szybkość , z jaką idziemy , sprawdzać często miejsce , w którym się znajdujemy.
W czasie marszu na przełaj przez bezdroża utrzymanie kierunku trasy jest bardzo trudne. Celowe jest wówczas przygotowanie bardzo dokładnej marszruty i zapamiętanie punktów charakterystycznych wzdłuż osi marszu , znajdujących się w terenie i oznaczonych na mapie.
Marsz według azymutu.
Jeżeli w czasie drogi warunki atmosferyczne nie pozwolą na posługiwanie się mapą lub zachodzi konieczność dokładnego ustalenia kierunku , należy wykonać marsz według azymutu. Aby przeprowadzić marsz według azymutu , musimy najpierw wybrać marszrutę.
Jeżeli planujemy długą trasę , musimy wykonać tzw. schemat drogi marszu na podstawie mapy , ponieważ łatwiej i wygodniej posługiwać się w terenie małym szkicem niż arkuszem mapy. Jak wiemy , północ na mapie jest wyznaczona przez linie siatki kilometrowej. Wyznaczenie azymutu marszu na mapie będzie polegało na zmierzeniu kąta między linią pionową siatki kilometrowej , a wyznaczonym kierunkiem marszu. W przypadku posługiwania się mapą bez siatki kilometrowej wiemy , że kierunek północny jest wyznaczony przez boczne ramki mapy.
Przystępując do wykonania schematu drogi przygotowujemy:
· Arkusz kalki technicznej lub sztywnej folii , którym przykrywamy mapę , aby nie rysować bezpośrednio na mapie linii pionowych (kierunek północny) przechodzących przez punkty załamania trasy oraz kierunków marszu
· Czysty arkusz papieru , na którym będziemy rysowali schemat ; schemat wykonać trzeba przez kalkę , w kilku egzemplarzach , dla każdego uczestnika marszu
· Podziałkę krokową , wykonaną zgodnie z opisem znajdującym się
w rozdziale 5: Szkice i pomiary w terenie – podstawowe pomiary kierunków i odległości
· Cyrkiel z dwoma ostrzami , kątomierz , linijkę , ostro zatemperowany ołówek
Pierwszą czynnością przy wykonywaniu schematu trasy jest oznaczenie kierunku północy (N). Będzie to na naszym rysunku pionowa strzałka , umieszczona z boku arkusza , której grot jest skierowany w kierunku północnym i oznaczony literą N. Następnie zaznaczamy punkt początkowy , od którego rozpoczniemy marsz , oraz charakterystyczne punkty , w których kończą i zaczynają się poszczególne odcinki trasy , aż do punktu ostatniego – celu marszu. Punkty te muszą być tak wybrane , aby nie było żadnych wątpliwości przy identyfikowaniu ich w terenie. Przez punkty te rysujemy linie pionowe , równoległe do siatki kilometrowej lub bocznych ramek mapy , a następnie łączymy je odcinkami. Na przygotowanej kartce rysujemy odcinki trasy , oznaczając wybrane punkty charakterystyczne znakami topograficznymi. Odcinki trasy nie muszą być rysowane na szkicu w skali , lecz dobrze jest zachować przybliżone kierunki i proporcje odcinków. Kątomierzem mierzymy na mapie azymuty topograficzne , tzn. kąty linią pionową a zaznaczonym kierunkiem marszu (zgodnie z ruchem wskazówek zegara). Zmierzone azymuty zapisujemy na schemacie lub w tabeli. Długość odcinka trasy mierzymy cyrklem , a następnie korzystając z podziałki krokowej , przeliczamy na pary kroków i wpisujemy na schemat. Można nie korzystać z podziałki krokowej , lecz z podziałki liniowej , znajdującej się na krawędzi każdej mapy. Długości mierzonych odcinków będą wyrażone w metrach. Po naniesieniu na schemat punktów załamania trasy , azymutów , długości odcinków uzupełniamy go nanosząc inne charakterystyczne szczegóły sytuacji terenu , znajdujące się przy trasie marszu.
Tak postępujemy przygotowując schemat trasy marszu z mapy.
Natomiast przygotowując schemat w terenie azymuty mierzymy przy pomocy busoli , wybierając charakterystyczne punkty w terenie oraz mierząc odległości krokami. Uzyskane dane wpisujemy również na szkic lub w tabelę.
Przewidując marsz w nocy , w terenie zakrytym (np. las , pofałdowany teren itp.) lub przy braku wprawy w określaniu odległości na oko , praktyczniejsze jest mierzenie odcinków trasy w parach kroków , ponieważ przez cały czas trwania marszu jest możliwość kontroli długości przebytej trasy. W tych warunkach dobrze jest mierzyć czas potrzebny na przebycie poszczególnych odcinków trasy.
Marsz według azymutu będzie przebiegał według starych reguł.
W punkcie wyjściowym zwalniamy zacisk igły magnetycznej busoli i ustawiamy wskaźnik muszki na odczyt odpowiadający azymutowi magnetycznemu. Trzymając busolę przeziernikiem do siebie , obracamy nią tak , by północny koniec igły wskazywał na podziałce „0”. Po uspokojeniu się igły celując przez muszkę i szczerbinkę wybieramy charakterystyczny przedmiot terenowy , znajdujący się na osi kierunku marszu. Następnie rozpoczynamy marsz w kierunku wyznaczonego przedmiotu terenowego , licząc pary kroków. Jeśli skrzyżowanie dróg znajdujące się na końcu pierwszego odcinka trasy marszu jest dobrze widoczne z punktu wyjściowego , nie ma potrzeby szukania pośredniego punktu orientacyjnego w terenie. W przeciwnym razie trzeba taki punkt odnaleźć. Po odliczeniu np. 720 par kroków dochodzimy do skrzyżowania dróg. W tym miejscu droga załamuje się. Znajdujemy azymut następnego odcinka drogi i maszerujemy dalej. W ten sposób przechodzimy całą drogę aż do punktu końcowego.
Marsz w trudnych warunkach.
Podczas marszu w nocy pomocniczymi punktami orientacyjnymi mogą być widoczne z oddali kontury przedmiotów terenowych , dostrzegalne z dużych odległości punkty świecące ( np. światła w oknach ) oraz jasno błyszczące gwiazdy. W leśnym gąszczu , we mgle i w nocy , kiedy przedmioty orientacyjne są niewidoczne , właściwy kierunek utrzymać możemy jedynie według busoli.
Maszerując przez otwarty teren pozbawiony przedmiotów terenowych , kierunek marszu możemy kontrolować według tzw. linii kierunkowej. W punkcie wyjścia ustalamy kierunek marszu. Idąc , co jakiś czas pozostawiamy za sobą dowolne umowne znaki , kopiec z kamieni , wbity w ziemię kij itp. W trakcie marszu sprawdzamy , czy nie zboczyliśmy z linii wytyczonej znakami. Podczas marszu po śniegu jako znaki mogą służyć ślady nart lub butów.
W czasie marszu często spotykamy przeszkody , które trudno jest pokonać , i trzeba je po prostu ominąć. Wybieramy wtedy przedmiot terenowy leżący po przeciwnej stronie przeszkody i określamy na oko odległość do niego. Odległość tę dodajemy do odległości odcinka przebytej już drogi. Po obejściu przeszkody w wybranym uprzednio punkcie określamy według busoli kierunek dalszej drogi i kontynuujemy marsz.
W nocy czy w czasie mgły , w warunkach ograniczonej widoczności , nie możemy ustalić punktu orientacyjnego.
Musimy wykonać wówczas następujące czynności:
· Po dojściu np. do grzęzawiska czy mokrej łąki zmieniamy o 90 stopni azymut i posuwamy się w prawo lub w lewo od napotkanej przeszkody
· Idziemy w wyznaczonym kierunku mierząc odległość od miejsca , w którym zmieniliśmy kierunek , do końca przeszkody
· W punkcie , do którego doszliśmy , wyznaczamy azymut kierunku pierwotnego i maszerujemy aż do momentu wyminięcia przeszkody
· Ponownie zmieniamy o 90 stopni kierunek marszu i wracamy (licząc odległość krokami) na wysokość , na której napotkaliśmy przeszkodę
· Z punktu tego kontynuujemy marsz według azymutu kierunku pierwotnego.
Pomiar odległości na mapie.
Za pomocą mapy możemy mierzyć odległość między dwoma punktami. Najdokładniejszy wynik otrzymamy posługując się cyrklem. Zmierzoną odległość między dwoma punktami na mapie porównujemy z podziałką liniową w ten sposób , że stawiamy prawą nóżkę cyrkla na jednej z kresek podziałki liniowej na prawo od zera , tak aby lewa nóżka cyrkla znalazła się na lewo od zera (lecz nie dalej , niż sięga sama podstawa podziałki). Prawe ostrze cyrkla wskaże całkowitą liczbę jednostek miary , a lewe – dziesiąte części przyjętej jednostki miary. Np. odległość odmierzona cyrklem na mapie w skali 1:100 000 zajmuje na podziałce liniowej 2 jednostki od punktu „0” na prawo i 7,5 (jednostek) od punktu „0” na lewo. Rzeczywista odległość w terenie będzie wynosiła 2 km i 750 m. Jeżeli nie ma cyrkla , do pomiaru odległości możemy użyć linijki z podziałką milimetrową.
Jeżeli chcemy zmierzyć na mapie linię łamaną , przedstawiającą np. trasę marszu , posługujemy się cyrklem następująco: pierwszy odcinek zawieramy między ostrzami cyrkla , następnie , nie odrywając ostrza znajdującego się w punkcie załamania linii , przenosimy drugie ostrze na przedłużenie następnego mierzonego odcinka , ostrze zaś cyrkla tkwiące w punkcie załamania linii przesuwamy na koniec tego odcinka. W ten sposób między ramionami cyrkla zawarte są długości dwóch mierzonych odcinków. W identyczny sposób postępujemy mierząc następne odcinki. Przy pomiarze odległości w podany sposób należy pamiętać , żeby długość odcinka zawartego między ramionami cyrkla nie była dłuższa niż podziałka liniowa , którą się posługujemy.
Innym trochę mniej dokładnym sposobem jest pomiar odległości paskiem papieru. Postępujemy w następujący sposób: przykładamy pasek wzdłuż mierzonego odcinka tak , aby jego lewy koniec znajdował się w punkcie początkowym. Na pasku zaznaczamy ołówkiem koniec odcinka. Zaznaczony punkt przykładamy do początku następnego odcinka i zaznaczamy jego koniec. W ten sposób możemy zmierzyć np. całą projektowaną trasę marszu i po zmierzeniu linijką długości odcinka w skali mapy przeliczamy ją na faktyczną odległość w terenie.
Najwygodniejszym przyrządem do pomiaru linii krzywych na mapie jest krzywomierz. Przyrząd ten składa się z ruchomego kółka , które prowadzi się po mapie , tarczy ze wskazówką i uchwytu. Najczęściej stosowane są na krzywomierzach tarcze o dwóch lub trzech podziałkach , które określają odległości w kilometrach na odpowiedniej skali. Inne rodzaje krzywomierzy podają jedynie wynik w centymetrach , które nastepnie należy przeliczyć na faktyczną odległość w terenie , w zależności od skali mapy.
Praktyczne posługiwanie się krzywomierzem jest bardzo proste. Przed przystąpieniem do pomiaru nastawiamy strzałkę na tarczy krzywomierza na „0”. W celu sprawdzenia przyrządu na podziałce mapy mierzymy odcinek o znanej wielkości. Po ponownym nastawieniu strzałki na „0” prowadzimy kółko zębate po mierzonej linii i po zakończeniu pomiaru odczytujemy wynik.
5. SZKICE I POMIARY W TERENIE
Znacie na pewno historie o poszukiwaczach skarbów. Po wielu przygodach docierają oni do miejsca przeznaczenia , odmierzają wskazaną liczbę kroków i… odkopują ukryty skarb. Kluczem do rozwiązania zagadki w tych opowieściach jest kartka , na której narysowano drogę do tajemniczego miejsca.
Umiejętność narysowania charakterystycznych szczegółów danej okolicy potrzebna jest nie tylko bohaterom książek podróżniczych i przygodowych. Współczesnemu turyście ułatwia orientację w terenie mapa; może on korzystać także z kompasu i busoli. Ale nie zawsze mapa topograficzna , nawet ta w dużej skali , zawiera wszystkie przydatne w czasie wędrówki informacje i szczegóły. Czasem trzeba wykonać rysunek danej okolicy – szkic terenu. Uzupełnia on mapę , ponieważ przedstawia bardzo szczegółowo niewielki , lecz interesujący nas wycinek terenu.
Do wykonania dobrego szkicu potrzebne nam są:
· Blok – szkicownik
· Twardy ołówek H lub 2H
· Miękki ołówek F lub HB
· Linijka
· Busola lub kompas
· Temperówka
· Gumka do wycierania
· Cyrkiel , który ułatwi dokładne odmierzanie odległości
Do wykonywania szkicu celowe jest zorganizowanie grupy złożonej z 3 lub 4 osób. Metodę współpracy należy stosować szczególnie wówczas , gdy osoby mające sporządzić szkic nie mają wprawy w tego rodzaju pracach. W pracy zespołowej istnieje możliwość kontrolowania wykonanych pomiarów i odległości , korygowania czynności oraz ustalenia ostatecznych wyników. Współpraca kilku osób daje większą gwarancję , że szkic będzie wykonany dobrze.
Rodzaje szkiców.
Zależnie od ukształtowania rzeźby danego wycinka terenu , warunków terenowych oraz celu , któremu ma służyć potrzebny nam szkic , wybieramy jego rodzaj.
Szkic może być sporządzony:
· Na podstawie szkieletu z mapy
· Z jednego stanowiska ( szkic z miejsca )
· Z dwóch stanowisk ( szkic z podstawy )
· Z wielu stanowisk ( szkic drogi marszu )
Szkic z jednego miejsca lub z dwóch stanowisk sporządzamy wówczas , gdy warunki terenowe (rozlewiska , bagna itp.) ograniczają możliwości poruszania się w terenie. Wykonanie tego szkicu nie powinno zająć więcej niż 30 do 40 minut. Gdy warunki terenowe nie stwarzają trudnych do pokonania i niebezpiecznych przeszkód , wykonuje się szkic z wielu stanowisk. Jest to szkic drogi marszu. Ten rodzaj szkicu jest bardziej czasochłonny i wymaga kilku godzin pracy. Czas wykonania szkicu zależy w dużym stopniu od wprawy w posługiwaniu się busolą i umiejętności szybkiego odnajdywania charakterystycznych punktów w terenie , jak drogi , rzeki , skrzyżowania dróg itp. Wykonując ten szkic należy pamiętać , jakie warunki powinien on spełniać. Podstawowymi warunkami wykonania szkicu drogi marszu są dokładnie wyznaczone azymuty i pomiary odległości.
Podstawowe pomiary kierunków i odległości.
Aby sporządzić szkic , należy wykonać podstawowe pomiary kierunków i odległości. Kierunki ustala się i nanosi na szkic przez celowanie linijką w kierunku przedmiotu terenowego lub przez pomiar za pomocą busoli. Odległość ustalamy na oko albo mierzymy krokami.
Nanoszenie kierunków na szkic przez celowanie za pomocą linijki wykonuje się w następujący sposób:
Po zorientowaniu szkicu za pomocą busoli należy przyłożyć linijkę do punktu oznaczającego miejsce , w którym się znajdujemy , i wycelować w kierunku przedmiotu znajdującego się w terenie. Linia narysowana wzdłoż wycelowanej linijki będzie kierunkiem na przedmiot terenowy. Jest to metoda nanoszenia kierunku przez tzw. celowanie w przód.
Gdy dobrze widoczny punkt w terenie jest zaznaczony na szkicu , a nie jest zaznaczone miejsce , w którym się znajdujemy , można nanieść je na szkic w następujący sposób:
Orientujemy szkic według busoli , przykładamy linijkę do zaznaczonego na szkicu punktu terenowego i celujemy przez nią na punkt widoczny w terenie. Linię wskazującą kierunek rysujemy wstecz , ku sobie. Następnie odkładamy na niej , w skali szkicu , odległość od danego punktu do miejsca , w którym się znajdujemy. Ten sposób nanoszenia kierunków stosuje się przy zmianie stanowiska , w celu określenia na szkicu miejsca , w którym stoimy. Nazywa się on nanoszeniem kierunków przez celowanie wstecz.
Nanoszenie kierunków za pomocą linijki jest sposobem szybkim i najczęściej stosowanym przy sporządzaniu szkiców.
Następną wielkością , którą należy określić przy wykonywaniu szkicu terenu , jest wyznaczenie odległości do przedmiotu terenowego (np. drzewa , wiatraka , komina). Najczęściej stosowanym sposobem jest ocena odległości na oko. Jest to metoda najszybsza , ale najmniej dokładna.
Podana poniżej tabelka stopnia widoczności przedmiotów terenowych z różnych odległości opracowana jest dla normalnego wzroku ludzkiego , a zawarte w niej informacje sprawdzalne są w terenie przy dobrej widoczności.
|
Odległość w metrach
|
Rodzaj przedmiotów terenowych i rodzaj ich widoczności
|
|
Około 5000
|
Widoczne oddzielnie małe domy
|
|
Około 4000
|
Widoczne okna w domach
|
|
Około 3000
|
Widoczne kominy na dachach
|
|
2000 – 1000
|
Widoczne oddzielne drzewa , krzaki i pojedyncze osoby
|
|
1000 – 900
|
Widoczne kontury człowieka , zarysy drzew i ich pnie
|
|
800 – 700
|
Widoczny ogólny zarys człowieka , na drzewach widać grube gałęzie
|
|
600 – 500
|
Widoczne ruchy rąk i nóg , na drzewach widać gałęzie
|
|
400 – 300
|
Odróżnia się w ogólnych zarysach nakrycie głowy , ubiór , obuwie , na drzewach widać gałęzie
|
|
300 – 250
|
Odróżnia się owal twarzy , odcienie kolorów w ubiorze , rodzaj drzew
|
|
200 – 150
|
Odróżnia się zarys twarzy , szczegóły ubioru , na drzewach widać liście
|
|
100 – 70
|
Widoczne części twarzy: oczy , nos , usta : kształt liści na drzewach oraz kora pni
|
Odległość na oko ocenia się najczęściej według stopnia widoczności
przedmiotów terenowych lub przez porównanie danej odległości w terenie z zapamiętaną , typową wielkością odcinka , np. 20 , 50 , 100 m.
Oceny odległości przez porównanie z zapamiętaną wielkością typowego odcinka można dokonać rylko w terenie równinnym. Dany odcinek odkładamy na mierzonej przestrzeni tyle razy , ile zdolna jest pomieścić nasza wyobraźnia.
Jednocześnie trzeba pamiętać , że:
· Ze zwiększeniem się odległości wielkość typowego odcinka stopniowo skraca się
· Wgłębienia terenowe: wąwozy , doliny i rzeki przecinające przestrzeń pozornie ją zmniejszają
Ocenę odległości dokonaną na oko można sprawdzić przez:
· Porównanie otrzymanej odległości z odcinkiem , którego długość jest nam znana , np. z odległością między słupami telefonicznymi
· Obliczenie średniej odległości z ocen dokonanych przez kilka osób
Otrzymaliśmy np. trzy różne oceny tej samej odległości – 500 m , 400 m i 300 m. Średnia odległość będzie wynosiła 500 + 400 + 300
3 = 400 m.
Określając odległości według stopnia widoczności przedmiotów należy pamiętać , że dokładność oceny zależy od:
· Rozmiarów i wyrazistości konturów przedmiotów terenowych
· Koloru przedmiotu w stosunku do otaczającego tła: przedmioty barwy jasnej (białe , żółte) wydają się bliższe niż przedmioty ciemne (granat , czarny , brąz). Ponadto tło jednokolorowe , monotonne (łąka , śnieg) skraca odległość , natomiast tło barwne , różnokolorowe zwiększa pozornie odległość.
· Oświetlenia I przejrzystość powietrza: w dzień pochmurny , podczas deszczu , mgły lub o zmroku przedmioty wydają się dalsze , w dzień słoneczny bliższe.
W terenie górzystym przedmioty terenowe stwarzają złudzenie położonych bliżej. W ocenie odległości należy tę okoliczność uwzględniać i ocenę odpowiednio poprawić.
Dokładniej można określić odległość mierząc ją krokami. Musimy jednak znać przeciętną odległość własnego kroku.
W tym celu mierzymy krokami odcinek o znanej wielkości , np. odległość między trzema słupami telefonicznymi. Długość mierzonego odcinka nie powinna być mniejsza niż 100 m. Dany odcinek mierzy się dwukrotnie. Przeciętną długość kroku przyjmuje się jako średnią z wykonanych pomiarów. Przy pomiarach odległości należy liczyć kroki podwójne , czyli pary kroków. Aby przejść odcinek 100 m , musimy zrobić 130 kroków , czyli 65 par kroków. Na przeciętną długość kroku może mieć wpływ ukształtowanie rzeźby terenu , np. w terenie górskim długość kroku będzie mniejsza niż w terenie równinnym.
Średnia długość podwójnego kroku (parokroku) dorosłego człowieka wynosi około 1,5 metra. Wobec tego odległość w metrach będzie 1,5 raza większa od liczby zmierzonych kroków. Na przykład odległość zmierzona w terenie = 150 p.k. , wyrażona w metrach wynosi: 150 x 1,5 = 225 m.
Ocena odległości krokami wymaga każdorazowego przeprowadzenia obliczeń. Aby ich uniknąć , sporządzamy tzw. podziałkę krokową. Zaczynamy od określenia przeciętnej długości własnego podwójnego kroku. Następnie rysujemy na pasku kartonu linię prostą i zaznaczamy na niej punkt „0”. Za podstawę podziałki przyjmujemy odcinek odpowiadający 100 podwójnym krokom. Załóżmy , że długość podwójnego kroku wynosi 1,4 m. Jeżeli będziemy rysować szkic w skali 1:10 000 to długość ta odpowiada 1,4 cm. Wielkość tę odkładamy od zaznaczonego na linii prostej punktu „0” w lewo. Odcinek odłożony od punktu „0” w lewo dzielimy na 10 równych części oznaczających dokładność podziałki krokowej. Nad kreskami podziału opisujemy odpowiednie wartości. Pod podziałką krokową , dla ułatwienia przeliczeń , możemy zamieścić podziałkę liniową w metrach.
Pomiar szerokości rzeki i wysokości przedmiotów terenowych.
Umiejętność określania odległości na oko zdobywamy przez dłuższe
ćwiczenia. Metoda dokonywania i sprawdzania obliczeń na podstawie ocen kilku osób pomoże nam uzyskać możliwie najdokładniejszy wynik. W czasie marszów w terenie , podczas wykonywania szkiców oraz planowania i wyboru miejsca na biwak czy obozowisko ważna jest umiejętność pomiaru odległości między dwoma punktami , np. szerokości rzeki.
Jeden z najprostszych sposobów wykorzystuje zasadę przystawania lub podobieństwa trójkątów. Wyznaczamy nasze stanowisko obserwacyjne ( punkt A ). Na przeciwległym brzegu rzeki , na wprost miejsca , w którym stoimy , wybieramy dobrze widoczny punkt , np. drzewo ( punkt E ). Z punktu A wyznaczamy w terenie kierunek prostopadły do linii AE i maszerujemy w tym kierunku licząc kroki. Odmierzyliśmy , np. 60 p.k. Zaznaczamy w tym miejscu tyczką punkt B. Następnie idąc dalej wzdłuż wyznaczonego kierunku odliczamy tę samą liczbę podwójnych kroków i w tym miejscu wbijamy także tyczkę. Będzie to nowy punkt wyznaczony w terenie ( punkt C ). Z tego punktu maszerujemy pod kątem prostym do linii AC tak długo , aż drzewo po drugiej stronie rzeki ( punkt E ) i tyczka wyznaczająca punkt B pokryją się , tzn. zobaczymy je na jednej linii z miejsca , w którym się znajdujemy. W tym miejscu wyznaczamy punkt D. Następnie mierzymy odległość CD ; przypuśćmy , że wyniesie ona 35 p.k. Porównując teraz utworzone trójkąty BAE i BCD , możemy zapisać proporcję: AE:CD=AB:BC , ponieważ AB=BC , odcinek CD równy jest odcinkowi AE ( na zasadzie przystawania trójkątów ).
Jest to sposób dokładny ; musimy jednak uważnie wyznaczyć w terenie kierunki prostopadłe. Wówczas będziemy mieli gwarancję , że nasze obliczenia są poprawne.
W warunkach terenowych jest często potrzebna umiejętność pomiaru wysokości przedmiotów terenowych. Najprostszy sposób to określenie wysokości na oko. Gdy chcemy uzyskać pomiary dokładniejsze , możemy określić wysokość przedmiotu terenowego na podstawie długości jego cienia. Jest to oczywiście możliwe tylko podczas słonecznej pogody.
Jeżeli chcemy dokonać np. pomiaru wysokości drzewa , stajemy obok niego i mierzymy długość cieni. Wysokość przedmiotu (drzewa) będzie tyle razy większa od wzrostu człowieka , ile razy cień przedmiotu będzie dłuższy od cienia człowieka. Jeżeli znamy wysokość lub szerokość przedmiotu terenowego , możemy określić odległość do niego za pomocą linijki milimetrowej. Najlepiej trzymać linijkę w wyciągniętej ręce w odległości 50 cm. Od oczu i czytać ilość centymetrów pokrywających w polu widzenia przedmiot terenowy o znanym wymiarze. Podczas oceniania odległości w terenie przydadzą się wymiary niektórych przedmiotów terenowych: odległość między słupami telefonicznymi 50 m , wysokość słupa telefonicznego 6 m.
Szkic na podstawie szkieletu z mapy.
Przy wykonywaniu szkiców terenu pomocny może być tzw. szkielet z mapy.
Przed zaplanowaną wyprawą w teren dobrze jest poznać jego charakterystykę , określić w przybliżeniu ważniejsze elementy rzeźby oraz przedmioty terenowe. W tym celu kopiujemy dany wycinek mapy w pewnym powiększeniu. Na mapie rysujemy siatkę o odstępach między liniami np. 3 mm. Zależnie od skali , w jakiej będzie wykonywany szkic terenu na podstawie szkieletu z mapy , powiększamy kopię. Wyruszamy w teren i sprawdzamy , czy zaznaczone kontury sytuacyjne odpowiadają rzeczywistym warunkom w terenie , i opisanymi dalej sposobami uzupełniamy szkic.
Szkice z miejsca.
Szkic z miejsca wykonuje się wówczas , gdy warunki terenowe nie pozwalają na swobodne poruszanie się w terenie. Pierwszą czynnością jest zaznaczenie na kartce szkicownika kierunku północnego i określenie skali. Kierunek północny oznacza się z lewej strony szkicu strzałką. Ustalając skalę należy brać pod uwagę wielkość terenu , który chcemy przedstawić na szkicu. Jeżeli odległość do najdalej wysuniętego punktu szkicowanego terenu wynosi 1 km , przyjmuje się skalę 1:10 000 , to znaczy , że na szkicu odcinek ten będzie zmniejszony 10 000 razy i będzie wynosił 10 cm.
W dolnej części kartki szkicownika rysujemy podziałkę liniową – odcinek , na którym zaznacza się jaka odległość w terenie odpowiada 1 , 2 , 3… cm na szkicu.
Po oznaczeniu kierunku północnego i doborze skali w dolnej części szkicownika oznaczamy kółeczkiem miejsce , w którym się znajdujemy. Następną czynnością jest zorientowanie szkicu. W tym celu na linii narysowanej po lewej stronie kartki szkicownika ustawiamy kompas , tak jak podczas orientowania mapy. Szkicowanie rozpoczynamy od naniesienia kierunków na charakterystyczne punkty terenowe , jak: wieża , skraj lasu , mostek , samotne drzewo itp. Kierunki te nanosimy przez celowanie w przód (linijką milimetrową) , a odległość określamy na oko.
Ponieważ oceny odległości na oko każdy dokonuje indywidualnie , musimy ustalić średnią wszystkich wielkości i zaznaczyć określoną w ten sposób odległość na narysowanej linii – kierunku. W zaznaczonym punkcie należy narysować znak topograficzny symbolizujący dany przedmiot terenowy.
Naniesione w ten sposób kierunki na charakterystyczne przedmioty terenowe są podstawą do narysowania na szkicu innych widocznych w terenie obiektów. Oznaczamy je znakami topograficznymi. Obiekty widziane tylko częściowo , jak np. las czy wieś , rysuje się fragmentarycznie i zaznacza te części , które są widoczne. Następnie oznaczamy na szkicu strzałkami kierunki spadu i charakterystyczne formy terenu. Szkic uzupełniamy opisem widocznych miejscowości i kierunków wylotów dróg. Podczas rysowania możemy odkryć w terenie obiekty , które nie są objęte znakami topograficznymi , a które mogą mieć znaczenie bądź dla orientacji w terenie , bądź dla przedstawienia charakteru terenu. Zaznaczamy je wówczas specjalnym znakiem i opisujemy z boku szkicu , w legendzie. W legendzie umieszczamy również wszystkie objaśnienia , których nie można przedstawić graficznie. Po podpisaniu i wpisaniu daty praca nad szkicem jest zakończona.
Szkic z podstawy , czyli z dwóch stanowisk.
Szkic z podstawy , dokładnie obrazujący teren , zwany także szkicem z dwóch stanowisk rysowania , wykonujemy wtedy , gdy warunki terenowe pozwalają na zmierzenie odległości między dwoma stanowiskami. Powinna być ona większa od połowy odległości do najdalej położonego punktu w terenie , który także powinien być zaznaczony na szkicu.
Szkic z dwóch stanowisk wykonuje się w następujący sposób:
w zależności od wielkości interesującego nas terenu dobieramy skalę , następnie zaznaczamy kierunek północny i orientujemy szkic na stanowisku I , oznaczając kółeczkiem miejsce tego stanowiska. Następnie kreślimy kierunki na charakterystyczne przedmioty terenowe i wyznaczamy kierunek na stanowisko II. Linie kierunków należy rysować lekko ołówkiem i na końcu każdej z nich oznaczać znakiem topograficznym przedstawiony przedmiot. Odległość między stanowiskami mierzy się krokami i nanosi na szkic za pomocą podziałki krokowej. Po przejściu na stanowisko II orientujemy szkic za pomocą busoli lub kompasu i wykreślamy kierunki na te same przedmioty terenowe , na które wyznaczyliśmy kierunki ze stanowiska I. Miejsce przecięcia się linii kierunków rysowanych z dwóch stanowisk wyznaczy położenie przedmiotu terenowego , który oznaczamy na szkicu odpowiednim znakiem topograficznym. Rysujemy wówczas na szkicu pozostałe obiekty widocznej sytuacji terenowej , zaznaczamy kąty spadu terenu oraz jego rzeźbę. Ostatnia czynność to opisanie szkicu.
Szkic drogi marszu.
Gdy szkic ma przedstawiać krótką trasę , należy stosować skalę
1:10 000 , gdy cała trasa marszu wynosi kilka kilometrów -1:25 000.
Po oznaczeniu kierunku północy , zorientowaniu szkicu i oznaczeniu miejsca , w którym stoimy , celujemy na punkt leżący na drodze i wykreślamy kierunek. Odległość do tego punktu mierzymy krokami i nanosimy na linii wykreślonego kierunku za pomocą podziałki krokowej. Otrzymujemy w ten sposób drugie stanowisko , leżące na drodze marszu. Po przejściu na stanowisko II i zorientowaniu szkicu postępujemy w podobny sposób , wyznaczając stanowisko III i następne. Nanosimy na szkic wszystkie przedmioty terenowe widoczne z wyznaczonych stanowisk , tzw. sytuację terenową. Szkicujemy szczegóły terenowe widoczne po lewej i prawej stronie drogi marszu w przeciętnej odległości – do 300 m.
Jeżeli szkic nie mieści się na jednej kartce , dalszy ciąg rysujemy na drugiej. Musimy jednak pamiętać , że dla czytelności szkicu każda kartka powinna zawierać wykreślony odcinek od stanowiska do stanowiska. Kartki powinny być ponumerowane. Tak wykonany szkic zaopatruje się w legendę , datę i podpis.
Nie zawsze war4unki atmosferyczne pozwalają na bezpośrednie wykonanie szkicu w terenie. Sporządza się wtedy notatki , na podstawie których można później wykonać szkic. Notatki do szkicu drogi marszu wykonuje się w niżej podany sposób.
Na kartce zaznaczamy stanowisko I. Za pomocą busoli mierzymy azymut na stanowisko II. Ze stanowiska I rysujemy linię prostą , na której w dowolnej odległości zaznaczamy stanowisko II , obok zapisujemy zmierzony azymut i odległość w podwójnych krokach. Na stanowisku II postępujemy w analogiczny sposób , wyznaczając następne stanowisko. Na całej trasie marszu mierzymy azymuty poszczególnych odcinków i zapisujemy je , notując obok długość danego odcinka w podwójnych krokach. Przebywając poszczególne etapy trasy marszu zaznaczamy w notatkach wszystkie charakterystyczne przedmioty terenowe ( np. komin , dom , wiatrak ) , wyznaczamy i notujemy azymut do danego przedmiotu oraz odległość od trasy marszu. Odległości oceniamy na oko. Zaznaczamy także szczegóły terenowe istotne dla sporządzenia szkicu: np. odległość do skrzyżowania dróg , nazwy miejscowości ; określamy także rodzaje dróg. Na podstawie sporządzonych notatek rysujemy szkic drogi marszu. Zaznaczamy na kartce kierunek północny i dobieramy odpowiednią skalę. Zaznaczamy stanowisko I. Z tego punktu za pomocą busoli nanosimy na szkic kierunki na stanowisko II i przedmioty terenowe. Uwzględniamy wszystkie dokonane pomiary w skali szkicu oraz wyznaczone poprzednio kierunki azymutów. W ten sposób za pomocą sporządzonych w terenie notatek rysujemy szkic całej drogi marszu.
Szkic widokowy.
Charakter terenu najlepiej oddaje zdjęcie fotograficzne. Ponieważ nie zawsze jest do dyspozycji odpowiedni sprzęt fotograficzny , można przedstawić teren w sposób perspektywiczny za pomocą szkicu widokowego. Szkic widokowy przedstawia teren tak , jak go widzimy ; powinien on uwzględniać perspektywę i wzajemne położenie punktów w terenie. Dobrze wykonany szkic zawiera dużą liczbę charakterystycznych szczegółów dla danego terenu.
Przystępując do wykonania takiego szkicu trzeba wiedzieć , że:
· Punkt obserwacji , zwany punktem notowania , jest to miejsce , w którym znajduje się oko obserwatora
· Horyzont jest to linia pozornego styku nieba z ziemią , czyli linia pozioma na wysokości oczu obserwatora
· Punkt główny zbiegu horyzontu jest to punkt leżący naprzeciw obserwatora
· Linia pionowa , przechodząca przez punkt główny , prostopadła do linii horyzontu jest linią główną
· Wszystkie linie proste równoległe do horyzontu , a prostopadłe do kierunku , w którym patrzymy , będą na szkicu również równoległe
· Pionowe linie w terenie będą również pionowe na szkicu
· Przedmioty położone bliżej punktu obserwacji powinny być większe i bardziej wyraziste
W związku z różnicami w ostrości widzenia poszczególnych przedmiotów terenowych , zależnymi od odległości między danym przedmiotem a obserwatorem , przestrzeń szkicu dzielimy na trzy plany:
· Plan pierwszy – do 800 m.
· Plan drugi – od 800 m do 1500 m.
· Plan trzeci – powyżej 1500 m.
Przedmioty znajdujące się na pierwszym planie należy rysować mocniej i grubiej. Ponadto plan ten powinien zawierać dużą liczbę szczegółów. Plan drugi powinien być rysowany liniami cieńszymi , na planie tym zaznaczamy mniej szczegółów. Na planie trzecim rysujemy tylko ogólne zarysy przedmiotów terenowych. Tak narysowany szkic oddaje głębię przestrzeni.
Rysowanie szkicu widokowego rozpoczynamy od ustalenia skali pionowej i poziomej. Dobór odpowiednich skal powinien zależeć od rodzaju terenu. Pomiaru odległości dokonujemy za pomocą linijki z podziałką milimetrową lub oceniamy ją na oko. Ponieważ określenie odległości , a tym bardziej wysokości przedmiotów terenowych na oko nie jest sprawą prostą , a przy braku wprawy jest to zupełnie niemożliwe , szkic perspektywiczny można wykonać zachowując tylko zasadnicze proporcje w odległościach i wysokościach.
Po ustaleniu obydwu skal rysujemy na szkicu linię poziomą , oznaczającą linię horyzontu. Linia pionowa główna będzie dzielić szkic na 2 części. Następnie mierzymy wielkość wycinka terenu , który powinien być przedstawiony na szkicu. Pomiar wykonujemy linijką w następujący sposób: na linijce trzymanej poziomo w wyciągniętej ręce odczytujemy odcinek , który zajmuje ( wzdłuż linii horyzontu ) interesujący nas teren. Załóżmy , że odcinek ten wynosi 80 cm , a mamy zmieścić go na kartce o długości 20 cm. Wobec tego należy zmniejszyć go czterokrotnie. Po narysowaniu linii horyzontu i ustaleniu proporcji zmniejszenia obieramy charakterystyczny punkt terenowy , leżący w środku szkicowanego wycinka i zaznaczamy go na linii pionowej głównej. Następnie nanosimy inne punkty terenowe określając ich położenie w stosunku do linii pionowej głównej i linii horyzontu. W ten sposób otrzymujemy szereg punktów orientacyjnych. Rysujemy pozostałe elementy sytuacji terenowej. W ostatniej fazie pracy nad szkicem cieniujemy i pogrubiamy kontury rysunku.
Plan miasta i szkic drogi w mieście.
Plan jest źródłem informacji o mieście. Zaznaczone są na nim schematycznie wszystkie ulice. Poza nimi na treść planu miasta składają się rzeki i strumyki przepływające przez miasto , kompleksy zieleni , trasy miejskiej komunikacji , szlaki kolejowe z zaznaczonymi dworcami. Opisane są także dzielnice miasta. Ponadto na planie miasta są zazwyczaj podane niezbędne informacje o parkingach , hotelach , teatrach , kinach itp. Na każdym planie umieszczona jest legenda zawierająca objaśnienia znaków.
Poza częścią graficzną plan miasta zawiera część opisową , w której znajduję się opis ulic , wykaz miejskich tras komunikacyjnych , ewentualnie adresy ważniejszych instytucji i punktów usługowych. Przy nazwie każdej ulicy podane są symbole składające się z cyfry i litery alfabetu. Oznaczają one , w której z prostokątów siatki umieszczonej na planie należy tej ulicy szukać.
W wielu przypadkach potrzebny nam jest plan fragmentu miasta w większej skali , bardziej dokładny. Wykonujemy wtedy szkic , np. drogi w mieście. Szkic taki rysujemy najczęściej odręcznie , zachowując proporcje w podawanych odległościach. Ten rodzaj szkicu bardzo rzadko wykonujemy w skali.
Natomiast ważną czynnością jest zorientowanie szkicu – wyznaczenie kierunku północnego. Szkic drogi w mieście nie powinien zawierać szczegółów nieistotnych , mało ważnych. Powinien natomiast zawierać elementy typowe , ułatwiające orientację w mieście. Szkic powinien przedstawiać układ ulic i szczegóły charakterystyczne ( np. kioski , przystanki ) , które określają dany teren , zaznaczyć też należy urzędy i instytucje , budowle zabytkowe itd.
Poznawaniu teoretycznych zagadnień terenoznawstwa powinna towarzyszyć praktyka. Wiadomości zawarte w tej publikacji muszą być wykorzystywane na wycieczkach , biwakach i obozach w różnych warunkach terenowych i sytuacjach.
Nauka o terenie to specjalistyczna i rozległa dziedzina wiedzy.
Zakres tematyki podany tutaj nie wyczerpuje wszystkich problemów terenoznawstwa.
Wybór zagadnień został dokonany pod kątem ich praktycznej przydatności.
|
|
|
|
|
|
| |
Od dnia 23 lutego 2008r. stronę odwiedziło już 199270 odwiedzający Dziękujemy
|
|
|
|
|
|
|
|
